Szlak Jakub Bohme
1. Stary Zawidów - miejsce urodzenia
Zawidów jest małą ojczyzną Jakuba Böhme, którego żywa myśl do dziś fascynuje ludzi na całym Świecie. Pochodził z chłopskiej rodziny luterańskiej osiadłej w Starym Zawidowie na Górnych Łużycach. Z zawodu był szewcem, choć do historii myśli ludzkiej przeszedł przede wszystkim jako mistyk i teozof. Tutaj w Starym Zawidowie był jego rodzinny dom. W 1575 roku Böhme przychodzi na świat ale tutaj też mieszkali jego przodkowie. Abraham von Franckenberg, pierwszy biograf łużyckiego mistyka, przedstawia jego ojca Jakuba i matkę Urszulę jako „biednych i skromnych wieśniaków niemieckiego rodzaju”. Dziadek Jakuba, Ambroży Böhme, był w Starym Zawidowie ławnikiem sądu wiejskiego i zmarł w 1563 roku. Ojciec filozofa – szewca, także Jakub, był ławnikiem w Zawidowie i zmarł w 1618 roku. W styczniu 1619 roku jego padkobiercy (w tym Jakub Böhme) za 600 marek sprzedali swe prawa do gospodarstwa w starym Zawidowie najmłodszemu bratu Michałowi.
2. Kościół w Zawidowie
W północnej części Rynku znajduje się ulica Cmentarna, którą dojdziemy do wysokiej wieży kościelnej, jedynej pozostałości po dawnym kościele parafialnym w Zawidowie. Wieża jest dzisiaj najbardziej wyeksponowanym punktem na panoramie miasta. Ojciec Jakuba Böhme był bardzo religijny i zaangażowany w życie kościoła w Zawidowie. Około 1590 roku miejscowa świątynia została gruntownie przebudowana i powiększona a Jakub (ojciec) wpisany na listę „tutores et nutrices ecclesiae – protektorów i żywicieli kościoła). Mały Jakub chodził z ojcem do tutejszego kościoła na nabożeństwa. Po ukończeniu szkoły wiejskiej w Starym Zawidowie przyszły teozof kontynuował dalej naukę w szkole zawidowskiej, którą prowadził rektor Jan Leder, nauczyciel pochodzący z Kowar. Böhme musiał za młodu otrzymać solidne wykształcenie, gdyż w wieku męskim całkiem dobrze władał piórem, a jego zasób słownictwa był nie niemały. Prawdopodobnie w 1589 r. młody Böhme rozpoczął w Zawidowie naukę zawodu u mistrza szewskiego.
3. Pałac w Łagowie
To renesansowy obiekt wybudowany w 1581 roku przez Michała Endera von Sercha i jego żonę Elizabeth Hoffmann. Właścicielem dworu w pierwszym ćwierćwieczu XVII wieku był Karol Ender von Sercha. Odegrał on niezmiernie ważną rolę w życiu Jakuba Böhme. Dziedzic z Łagowa był pierwszym protektorem szewca – filozofa. Pomiędzy 27 stycznia a 3 czerwca 1612 r. Jakub Böhme napisał swe słynne dzieło „Aurorę” , które przekazał Karolowi i dał mu do skopiowania. Wkrótce w kręgu przyjaciół i entuzjastów zgorzeleckiego mistyka zaczęły krążyć odpisy tej pracy. W 1613 roku jeden z odpisów „Aurory” trafił do rąk proboszcza Grzegorza Richtera ze Zgorzelca. Ten fanatyczny, ortodoksyjny duchowny luterański doprowadził do konfiskaty oryginalnego manuskryptu „Aurory”, a nawet czasowego uwięzienia jej autora. Po wybuchu wojny trzydziestoletniej Ender von Sercha gorąco namawiał mistrza Jakuba do przerwania „milczenia” i ponownego chwycenia za pióro.
U dziedzica w Łagowie Jakub Böhme zredagował kolejną swą pracę zatytułowaną „Opis trzech zasad boskiej Istoty”. W latach 1612-1613 Karol Ender von Sercha kazał skopiować rękopis „Aurory” Böhmego, która krążąc wśród przyjaciół dziedzica zdobyła szeroki rozgłos, nie tylko na Łużycach. Karol zapewne posiadał w swych zbiorach odpisy wszystkich dzieł zgorzeleckiego filozofa. Jakub Böhme często gościł we dworze łagowskim i znajdował u Karola materialne wsparcie w trudnych okresach (zwłaszcza w latach wojny trzydziestoletniej). Karol Ender von Sercha był adresatem wielu pism okólnych mistrza Jakuba. Zmarł 11 lipca 1624 roku, czyli cztery miesiące przed swym przyjacielem Böhmem. Spadkobierca Karola, przyrodni brat Michał Młodszy Ender von Sercha (1590 – 1637), także należał do grona wiernych przyjaciół zgorzeleckiego mistyka. Michał własnoręcznie przepisał „O znakach rzeczy. O narodzinach i opisaniu wszystkich istot”, pracę znaną pod skróconym, łacińskim tytułem „Signatura rerum”. W 1621 r. szwagier Michała, Jan Daniel Koschwitz, nawiązał z Böhmem p r z y j a c i e l s k i e stosunki. Koschwitz przyczynił się do załagodzenia sporu teologicznego jaki Böhme prowadził ze śląskim szlachcicem Baltazarem von Tilke.
4. Pałac w Lasowie
Renesansowy dwór z końca XVI wieku w Lasowie powstał z inicjatywy rodziny von Fürstenau. Jeden z przedstawicieli tego rodu – Kacper von Fürstenau (1572- 1649), należał do grona przyjaciół Jakuba Böhme. Jego zarządca Augustyn Cöppe (Köppen), otrzymał zadanie kopiowania rękopisów dzieł Böhmego. Przepisywaniem prac zgorzeleckiego mistyka trudnił się w Lasowie także lekarz Henryk Prunius, który wiele lat po śmierci Böhmego zasłynął przewiezieniem jego rękopisów do Holandii oraz przetłumaczeniem z łaciny na język niemiecki pierwszej biografii filozofa – szewca autorstwa Abrahama von Franckenberga.
5. Dom Jakuba Böhme Zgorzelec ulica Daszyńskiego 12
W sierpniu 1599 roku Jakub Böhme zakupił swój pierwszy dom (budynek, w którym znajduje się obecnie izba pamięci). Kosztował go 300 marek, co było pokaźnym kapitałem. Gotówką zapłacił 150 marek, resztę należności miał spłacić ratami. W ówczesnych czasach budynek miał inną elewację i inny dach. Do dnia dzisiejszego zachował się sztych z 1575 roku z wizerunkiem domu, który 24 lata później nabył Jakub Böhme. Ani oblężenie Zgorzelca w 1642 roku ani pożar w 1712 i pożoga w 1807 roku nie dotknęły budynku. Pod koniec XIX wieku (w 1871 r.) dom został przebudowany. Nikt nie pamiętał, że ongiś mieszkał tu wielki teozof. Dopiero w 1924 roku miejscowy historyk Richard Jecht odkrył ten fakt i na budynku umieszczono pamiątkową tablicę. Budynek został gruntownie odrestaurowany i przebudowany w latach 1998-1999 staraniem Polskiego Stowarzyszenia „Euroopera”.
6. Drugi dom Jakuba Böhme Zgorzelec
Drugi dom filozofa położony był na wschodnim brzegu Nysy i został zakupiony przez niego 22 czerwca 1610 roku. Böhme spędził w nim ostatnie 14 lat swego życia. Dom ten sąsiadował z Mostem Staromiejskim stał naprzeciwko obecnej „Piwnicy Staromiejskiej”. W domu przy moście Jakub Böhme napisał w 1612 roku swe pierwsze dzieło „Aurora”. W domu tym również zmarł w otoczeniu rodziny i przyjaciół w nocy z 16 na 17 listopada 1624 roku. Ostatnie wypowiedziane przez niego słowa brzmiały: „Oto odchodzę do Raju”. Budowa mostu Staromiejskiego wymusiła w 1905 roku wyburzenie budynku.
7. Kościół św. Piotra i Pawła Görlitz
To gotycki kościół zwany potocznie Peterskirche. Mistrz Jakub Böhme przez wiele lat związany był z miejscową parafią. 10 maja 1599 roku wziął w nim ślub z Katarzyną Kuntzschmann córką zamożnego rzeźnika. Tutaj ochrzcił swoich czterech synów. W kościele tym uwidocznił się jego konflikt z klerem. Kazanie pastora Georga Richtera, ostro krytykujące pisma teozofa, rozpoczęło wieloletni spór między Jakubem Böhme a hierarchią kościelną.
8. Peterstr.4 Görlitz
Pod tym adresem mieszkał humanista, astronom i kartograf Bartłomiej Scultetus (1540 – 1614). Przez wiele lat był burmistrzem i to dzięki niemu restrykcje jakie spadły na Jakuba Böhme w 1613 roku nie były aż tak surowe (proboszcz Richter domagał się wygnania mistrza z miasta). Ale B.Scultetus należał do zwolenników Böhme. Obecnie dom zachwyca jednym z najpiękniejszych dziedzińców w mieście.
9. Ława szewska Untermarkt Görlitz
W dniu 24 kwietnia 1599 roku Jakub Böhme nabył prawa mieszczańskie w Görlitz i za pokaźną sumę 600 marek görlitzkich zakupił mieszczańskie przywileje, ławę szewską, dom i warsztat. Przez trzynaście lat sprzedawał na Dolnym Rynku własnoręcznie wykonane buty. W 1612 roku Böhme pozbywa się ławy szewskiej a jej wartość wzrosła niemal dwukrotnie (z 240 do 470 marek). Świadczyć to może o wzroście znaczenia miejskiego rzemiosła szewskiego w początkach XVII stulecia. Wraz ze sprzedażą ławy na Dolnym Rynku kończy się okres przynależności Jakuba Böhme do zgorzeleckiego cechu szewców.
10. Historyczne schody ratuszowe Görlitz
Zabytkowy renesansowy Ratusz ze słynnymi, schodami autorstwa Wendela Roskopfa to siedziba władz miasta gdzie Jakub Böhme bywał wiele razy. Tutaj wezwany był 26 lipca 1613 roku i 26 marca 1624 roku z powodu napisania „Aurory” i „Drogi do Chrystusa”. Zgorzelecka rada miejska nie uległa, jednak żądaniom proboszcza Richtera, który domagał się wygnania Böhmego z miasta.
11. Pomnik Jakuba Böhme Görlitz
W 1898 r. przy Moście miejskim i późniejszej Hali miejskiej odsłonięto spiżowy, monumentalny pomnik Böhmego projektu Johannesa Pfuhla, dzięki zaangażowaniu i wsparciu cechu szewców i prywatnych darczyńców. W 1972 r. monument przeniesiono do pobliskiego Parku Pokoju (Park des Friedens, ehem. Otto Müller Park).
12. Grób Jakuba Böhme Görlitz
Przy kościele św. Mikołaja znajduje się najstarszy i najpiękniejszy cmentarz w Görlitz. Tutaj odnajdziemy groby wielu zasłużonych w dziejach miasta i Górnych Łużyc osobistości, w tym Jakuba Böhme. Grób wielkiego teozofa i mistyka położony jest w popołudniowo-wschodniej części cmentarza. Pogrzeb urodzonego w Starym Zawidowie filozofa – szewca odbył się 18 listopada 1624 roku. Spór Jakuba Böhme z Kościołem trwał również po jego śmierci. Najpierw Górnołużyckie Towarzystwo Naukowe ufundowało płytę nagrobną, a następnie podczas jubileuszu obchodów 300-lecia śmierci w 1924 r. drugą płytę nagrobną ofiarowali amerykańscy zwolennicy filozofa.
13. Górnołużycka Biblioteka Nauk Görlitz
Górnołużycka Biblioteka Nauk wraz z Międzynarodowym Instytutem Jakuba Böhme tworzy jedyne w swoim rodzaju, znakomite centrum badawcze. Naukowcy mogą tu korzystać z obszernej literatury na temat Jakuba Böhme, w tym z wielu rękopisów i wczesnych druków.